تعريف بهداشت حرفه اي

تعريف بهداشت حرفه اي

تعريف بهداشت حرفه اي

Definition of occupational health

تعريف نظامنامه انجمن بين المللي بهداشت حرفه اي :

The definition in the IOHA Byelaws is

'Occupational Hygiene is the discipline of anticipating, recognising, evaluating and controlling health hazards in the working environment with the objective of protecting worker health and well-being and safeguarding the community at large.'

بهداشت حرفه اي علم پيش بيني، شناسايي، ارزيابي، كنترل خطرات تاثير گذار بر سلامت در محيط كار است به منظور حفظ سلامت و رفاه كاركنان و در نهايت ايمن نگه داشتن جامعه.

Occupational Hygiene has also been defined as the practice of identifying of hazardous agents; Chemical, Physical and Biological; in the workplace that could cause disease or discomfort, evaluating the extent of the risk due to exposure to these hazardous agents, and the control of those risks to prevent ill-health in the long or short term.

بهداشت حرفه اي همچنين به عنوان فن و تكنيك زير تعريف شده است :

• شناسايي عوامل خطرناك ( شيميايي – فيزيكي و بيولوژيكي ) در محيط كار كه اين عوامل مي توانند باعث ايجاد بيماري يا ناراحتي شوند .
• ارزيابي ميزان ريسك ناشي از مواجهه با اين عوامل خطرناك
• كنترل ريسك هاي ناشي از اين عوامل براي پيشگيري از آسيب هاي كوتاه مدت و بلند مدت.

مهندسي بهداشت حرفه‌اي (به انگليسي: Occupational Health Engineering) شاخه‌اي است از علم بهداشت و عبارتست از شناسايي، ارزيابي و كنترل عوامل زيان آور موجود در محيط كار به همراه يك سري مراقبتهاي بهداشتي درماني به منظور سالم‌سازي محيط كار و حفظ سلامت نيروي كار

مهندسي بهداشت حرفه‌اي را مي‌توان به طور خلاصه علم و هنر تامين سلامت در محيط‌هاي شغلي تعريف كرد و يك مهندس بهداشت حرفه‌اي يا متخصص سلامت شغلي كسي است كه وظيفه شناسايي، ارزشيابي و حذف يا كنترل عوامل مخاطره آميز شغلي را به عهده دارد.

نخستين كميته مشترك سازمان بهداشت جهاني و سازمان بين‌المللي كار كه در سال ۱۹۵۰ تشكيل شد،مهندسي بهداشت حرفه‌اي را چنين تعريف نموده است:تامين و ارتقاء عالي ترين سطح سلامت جسمي، رواني و اجتماعي براي كارگران همهٔ مشاغل، پيشگيري از بيماري‌ها و حوادث ناشي از كار، به‌كارگماردن نيروي كار در محيط و شغلي كه از لحاظ جسمي و رواني قدرت انجام آن را دارد و به‌طور خلاصه تطابق كار با انسان يا ارگونومي كه از كلمه يوناني برگرفته شده است.

مهندسي بهداشت حرفه‌اي رشته‌اي است كه به محيط كار بر مي‌گردد. در واقع متخصصان در اين رشته خطرهاي بالقوه‌اي كه در محيط كار وجود دارد را شناسايي مي‌كنند و در مراحل بعد به اندازه‌گيري و ارزيابي اين خطرات و كنترل آنها مي‌پردازند. البته كساني كه علم بيشتري در اين رشته دارند، خطرهاي شغلي را پيش بيني نيز مي‌كنند. به اين نكته بايد اشاره كرد كه كسب اين مهارتها به نحوه تربيت دانشجويان بستگي دارد.

تاريخچه بهداشت حرفه‌اي

تا قرن شانزدهم ميلادي در كتب طبي به بهداشت حرفه‌اي و ارتباط بيماريهاي مختلف با شغل افراد اشاره قابل توجهي نشده است. از قرن شانزدهم به بعد در تاريخ به چهره‌هاي درخشاني بر مي‌خوريم كه تمام عمر خود را صرف تشخيص و جلوگيري از بيماريهاي ناشي از كار نموده و خدمات با ارزشي انجام داده‌اند.

اولين فردي كه آثار ارزنده‌اي در مورد بهداشت حرفه‌اي از خود به يادگار گذاشته است طبيبي از ناحيه ساكسوني در ايتاليا بنام اگريكولا بود او كتابي در ۱۲ جلد درباره اكتشافات و استخراج فلزات. ابزار كار. حوادث و بيماريهاي ناشي از كار و ... نوشت كه در سال ۱۵۵۶ منتشر شد. بعد از او در سال ۱۵۶۷ پزشك ديگري اهل سوئيس بنام پاراسلسوس كتابي درباره بيماري‌هاي وابسته به شغل در بين كاركنان معدن ذوب و فلزات منتشر كرد. در سال ۱۶۳۳ پدر طب كار يا همان رامازيني بدنيا آمد كه يكي از پيشقدمان بزرگ قرن ۱۷ در زمينه بهداشت حرفه‌اي مي‌باشد. كتاب معروفش در باره بيماريهاي حرفه‌اي در سال ۱۷۰۰ ميلادي منتشر شد. او براي اولين بار به پزشكان توصيه كرد كه علاوه بر سوالات كه در زمان معاينه از بيماران مي‌پرسيدند از همه بپرسند شغل شما چيست اين جمله كوتاه نقطه عطفي در تاريخ بهداشت حرفه‌اي و طب كار بشمار آمده است.

بهداشت شغلي در جهان

پديداري دانش بهداشت شغلي ، به عنوان يك تخصص ويژه و جدا از ديگر دانش‌ها، به نسبت تازه است، اما مفاهيم مطرح شده در اين دانش از زمان‌هاي كهن مورد توجه بوده است.

چهارصد سال پيش از ميلاد مسيح بقراط اثرات زيان آور مواجهه با سرب را شناسايي كرده و در نوشته‌هايش ياد مي‌كند. در آن زمان عمدتاً از بردگان جهت مشاغل سخت استفاده مي‌گرديد و از آنجا كه حكومتها هيچگونه مسئوليتي در برابر بردگان نداشتند، بديهي است كه اقدامات خاصي نيز براي حل مشكلات آنها صورت نمي‌پذيرفت.

در نخستين سدهٔ پس از ميلاد، پلني (۲۳ تن ۷۹ب. م) كه يك دانشمند رومي بود، از مثانهٔ حيوانات يك ماسك تنفسي ساخت و كاربرد آن را براي كار در معادن پيشنهاد نمود.

در سال ۱۴۷۳ ميلادي النبوگ نخستين نشريه بهداشتي در مورد بيماري‌ها و آسيب‌هاي شغلي را انتشار داد. او در اين مجموعه درباره بيماريهاي شغلي و صدماتي كه در ميان كارگران طلا شايع است مطالبي را به رشته تحرير درآورده است. در قرن شانزدهم آگريكولا (آگريكولا) و پاراسلوس (پاراسلسوس) درباره بيماري‌هاي شغلي كارگران ذوب آهن، فلزات و بيماري‌هاي معدنچيان و مسموميت جيوه آثاري به جاي گذارده‌اند. كتاب آگريكولا در سال ۱۵۵۶ يكسال بعد از مرگ او و كتاب پاراسلسوس در سال ۱۵۶۷ منتشر شد.

شايد بتوان مهمترين نقطه عطف در تاريخ تكامل بهداشت شغلي و ايمني را انقلاب صنعتي اروپا دانست. زماني كه انسان با قدرت جسمي محدود در مقابل دستگاهها و ماشين آلات تازه ساخت غول پيكر ايستاد و در حالي كه اطلاع چنداني راجع به چگونگي كاركرد ماشين آلات و چگونگي كنترل آنها نداشت، به كار مشغول شد. اين مسئله باعث شد كه در ابتداي پيدايش انقلاب صنعتي در اروپا تعداد بسيار زيادي از افراد در اثر مواجهه با حوادث محيط كار كشته و يا دچار نقص عضو شوند. اين اتفاقات و آمار بالا باعث شد كه سردمداران انقلاب صنعتي به فكر تصويب قواعد و قوانيني در رابطه با الزامات محيط هاي كاري و نحوه رفتار كارگران براي آسيب كمتر ناشي از كار با ماشين آلات عظيم‌الجثه بيفتند.

رامازيني، نخستين پزشكي است، كه به توصيف پيشه‌هاي گوناگون و بيماري‌هاي ناشي از آنها مي‌پردازد. براي نمونه فلج دست‌ها از ميان رفتن دندان‌ها، نا شكيبايي و صورت‌هاي نزار و رنجور سفالگران در برابر سرب را توصيف كرده است.

توماس اليور در كتاب خود كه در سال ۱۹۰۸ منتشر كرد به بيماري‌هاي شغلي اشاره نموده است. دكتر توماس لِگ (Thomas legge) در كتاب خود به نام جذب و مسموميت سرب كه به كمك دكتر گادباي در سال ۱۹۱۲ منتشر كرد به مضرّات اين فلز اشاره مي‌نمايد.

در سال ۱۹۱۸،آليس هاميلتون، رشتهٔ بهداشت صنعتي را در دانشگاه هاروارد آمريكا پايه‌گذاري كرد. بررسي‌هاي گستردهٔ او در زمينه سم شناسي، به ويژه مسموميت با فسفر سفيد در صنايع كبريت سازي و مسموميت سرب، موجب رشد سريع بهداشت حرفه‌اي شد.

بر اساس فعاليت‌هاي گوناگون براي بهبود شرايط محيط كار و نيز، جنبش‌هاي كارگري، در سال ۱۹۱۹،سازمان بين‌المللي كار (سازمان بين‌المللي كار) بر پا شد. پس از آن، به علت موفقيت‌هايي كه آمريكا در جنگ جهاني در زمينه توليد تسليحات نظامي به دست‌آورد، نه تنها صنايع بلكه بهداشت حرفه‌اي در اين كشور به سرعت رشد يافت. در آن زمان، شعار تبليغاتي سازمان خدمات بهداشتي امريكا بر تندرستي كارگر تاكيد داشت: "كارگر را سالم نگهدار تا خوب كار كند"

توسعهٔ سريع صنايع و علوم در قرن بيستم و استفاده بشر از مواد گوناگون در مصارف صنعتي، از يك طرف بر تعداد و دامنه بيماري‌هاي ناشي از كار افزود و از طرف ديگر وسيله تحقيق و بررسي بر روي جلوگيري و درمان آنها را بيش از پيش فراهم نمود. رشد اجتماعات كارگري و تشكيل اتحاديه‌ها، و سنديكاهاي كارگري رانيز مي‌توان از عوامل مؤثر در بهبود بهداشت محيط‌هاي كار دانست.

وقايع نگاري سلامت شغلي در گذر تاريخ

برخي از رويدادهاي مهم سلامت شغلي در كشورهاي غربي عبارت هستند از:

۱۸۱۵ ميلادي: نخستين قانون ايمني به وسيلهٔ ادارهٔ معادن در امريكا به تصويب رسيد بر پايه اين قانون لازم شد هر معدن داراي دو راه خروج باشد، تا در صورت ريزش و بسته شدن يكي از آنها، راه خروج ديگر باز باشد.

۱۸۱۵ميلادي: هامفري ديوي، نخستين وسيله ايمني را اختراع كرد. بنا به درخواست انجمن پيشگيري از حوادث در معادن زغال سنگ و با تلاش فراوان، ديوي توانست چراغ ايمني را براي معادن زغال سنگ طراحي كند.

۱۸۳۳ ميلادي: نخستين قانون صنايع در انگلستان به تصويب رسيد. تا پيش از تصويب اين قانون، ۱۲ ساعت كار در روز اجباري بود.

۱۸۶۴ ميلادي: قانون ايمني در معادن پنسيلوانيا به تصويب رسيد.

۱۸۶۶ ميلادي: اداره ملي آتش‌نشاني در امريكا تاسيس شد.

۱۸۶۷ ميلادي: نخستين برنامهٔ بازرسي صنايع به وسيلهٔ مسئولان دولتي در ايالت ماساچوست آمريكا تدوين شد.

۱۸۹۶ ميلادي:انجمن ملي حفاظت در برابر آتش (NFPA) در امريكا تاسيس شد

۱۹۰۶ ميلادي: نخستين بررسي منظم از حوادث شغلي منجر به مرگ در پنسيلوانيا انجام شد.

۱۹۱۴: در امريكا، دفتر بهداشت و سلامت در صنايع، به وسيلهٔ اداره خدمات بهداشت همگاني تاسيس شد. اين مركز پس از چندين بار تغيير نام در سال ۱۹۷۰ به نام موسسهٔ ملي ايمني و بهداشت شغلي ( NIOSH ) نامگذاري شد.

۱۹۳۱ ميلادي: نخستين الگوي علمي دربارهٔ علل بروز حوادث، به وسيلهٔ هانريش ارائه شد.

۱۹۵۶ ميلادي: برنامه‌هاي پيشگيري از حوادث به وسيله اداره بهداشت همگاني آمريكا ارائه شد.

۱۹۶۸ ميلادي: جانسون، رئيس جمهور وقت آمريكا لزوم برپايي قوانين دولتي ايمني و بهداشت را اعلام كرد.

۱۹۷۰: در زمان رياست جمهوري نيكسون، قانون ياد شده به تصويب رسيد، كه موجب ايجاد ادارهٔ ايمني و بهداشت شغلي (OSHA) و موسسهٔ ملي ايمني و بهداشت شغلي (NIOSH) شد.

بهداشت حرفه‌اي در ايران

در مرداد سال ۱۳۲۵ وزارت كار و امور اجتماعي تشكيل و قانون موقت كار را تدوين نمود و در سال ۱۳۳۷ قانون مزبور با اصلاحات و تغييراتي به صورت قانون به تصويب رسيد و اجراي وظايف مربوط به بهداشت و ايمني مندرج در قانون كار وقت به عهده اداره كل بازرسي كار قرار گرفت.

در سال ۱۳۴۶ در حوزه معاونت فني وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محيط كار در تشكيلات اداره كلّ بهداشت محيط پيش بيني شد و سپس در سال‌هاي ۱۳۴۷، ۱۳۴۸ و ۱۳۴۹، اداره طب صنعتي در اداره كل خدمات بهداشتي حوزه معاونت فني وزارت بهداري وقت تاسيس گرديد. سپس در سال‌هاي ۱۳۵۰، ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ تا اوايل ۱۳۵۳، اداره بهداشت محيط كار به بهداشت محيط كار و هوا تغيير نام داد و اداره طب صنعتي همچنان به وظايف خود ادامه مي‌داد. در اواخر دهه ۱۳۵۰ در حوزه معاونت امور بهداشتي و جمعيت و تنظيم خانواده وزارت بهداري وقت اداره بهداشت حرفه‌اي در دفتر خدمات بهداشتي ويژه كه بعداً به اداره كل خدمات بهداشتي ويژه تغيير نام داد تشكيل گرديد.

تا قبل از سال ۱۳۶۲ وزارت كار و امور اجتماعي و وزارت بهداشت وقت مشتركاً بر نيروي كار و محيط كار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگيري از دوباره كاري و ارتقاء كيفيت ارائه خدمات براي حفظ و بالا بردن سلامت شاغلين، درسال۱۳۶۲ مسائل بهداشتي محيط كار و كارگر، از وظايف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي شناخته شد و جهت انجام اين وظيفه، اداره كل بهداشت حرفه‌اي تشكيل و مسئوليت حفظ و ارتقاء سلامت نيروهاي شاغل كشور در مشاغل گوناگون جامعه را عهده دار گرديد. با توجه به تصويب قانون جديد كار توسط مجمع تشخيص مصلحت نظام ايران در سال ۱۳۶۹، به حكم ماده ۸۵ قانون كار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي عهده دار بهداشت و درمان كارگران و وزارت كار و امور اجتماعي مسئول ايمني كارگران مي‌باشد.